Coachees die bij mij komen met burn-outklachten, willen vaak leren hoe ze beter grenzen kunnen aangeven. Ze willen voorkomen dat ze opnieuw in dezelfde situatie terechtkomen. Voor HSP (hoogsensitieve personen) liggen die grenzen vaak anders dan voor mensen die minder gevoelig zijn.
Louise kwam bij mij met de vraag hoe ze grenzen kan leren stellen en vaker nee kan zeggen. Toen ik verder doorvroeg, bleek ze vooral te bedoelen dat ze zichzelf niet meer te zwaar wil belasten. Ze wil haar grenzen eerder aanvoelen, beter voor zichzelf zorgen en voldoende tijd nemen om te herstellen. Zo hoopt ze haar burn-out te boven te komen en te voorkomen dat ze opnieuw uitvalt als ze weer aan het werk gaat.
Het onderliggende thema: verdwenen grenzen
Voor Louise bleek het stellen van grenzen lastig, ondanks dat ze zich ervan bewust was dat ze vaker nee moest zeggen. Toch viel ze in haar werk telkens terug in een oud patroon. Ze verloor haar grenzen uit het oog, nam te veel op zich, of ging akkoord met situaties waar ze eigenlijk niet achter stond. In die momenten leek haar bewustzijn te vernauwen. Ze kon niet meer helder nadenken en handelde automatisch.
Het voelde voor Louise veiliger en natuurlijker om klaar te staan voor anderen dan om voor zichzelf te zorgen. Dit patroon werd vaak getriggerd door situaties waarin ze zich geïntimideerd voelde, of dat nu werkelijk zo was of niet. Ze verviel dan in gedrag zoals pleasen, redden of braaf zijn, terwijl dat niet nodig of passend was.
Wanneer iemand haar een vraag stelde, hoorde zij dat als een eis. Een simpele vraag als “Heb je dat verslag al af?” klonk voor haar als een strenge opdracht: “Jij had dat verslag al klaar moeten hebben, omdat ik dat wil.” Ook “Wil jij dit project op je nemen?” klonk voor haar als een ultimatum: “Als jij dit niet doet, gaat het mis.”
Het probleem ging verder dan gedrag alleen. Er speelde iets diepers: een fundamenteel verlies van het contact met haar eigen grenzen en behoeftes.
Gezonde interactie: wederkerigheid
In gezonde relaties ontstaat een gevoel van ‘zelf’ in de interactie met anderen. In een gesprek wisselen mensen aandacht en erkenning uit. Jij erkent mijn gedachten en gevoelens, en ik erken die van jou. Zo bouwen we allebei ons gevoel van zelf op.
Bijvoorbeeld, ik zeg: “Wat een druilerig weer vandaag.” Jij reageert: “Ja, echt niks aan. We kunnen nu niet eens gaan fietsen.” Door jouw reactie voel ik me gezien en gehoord, en krijg ik mezelf als het ware terug via jouw blik.
In wederkerige interacties ontstaat een duidelijk onderscheid tussen wie ik ben en wie jij bent. Dat is essentieel voor een gezond zelfbeeld en gezonde grenzen.
Ongezonde interactie: grensoverschrijding
Bij grensoverschrijdend gedrag gaat de ander niet uit van jouw behoeften, maar van de eigen behoeften. Jij wordt niet erkend als individu, maar gezien als een middel om iets voor de ander te bereiken. Dit soort interacties bouwen het zelf niet op, maar ondermijnen het.
Voor HSP, die van nature gevoelig zijn voor de emoties en behoeften van anderen, kan grensoverschrijding extra verwarrend en overweldigend zijn. Ze raken sneller verstrikt in de leefwereld van de ander, waarbij ze hun eigen grenzen en gevoelens kwijtraken.
Wanneer grensoverschrijdingen herhaaldelijk en intens zijn, kan de innerlijke ruimte van een persoon imploderen. Dit gebeurt vaak bij kinderen die opgroeien met ouders die geen veilige hechting bieden, bijvoorbeeld door narcistisch of manipulatief gedrag. Het kind leert niet wat gezonde grenzen zijn en raakt het contact met de eigen behoeftes en gevoelens kwijt.
Herstellen van gezonde grenzen
Voor iemand als Louise, die haar grenzen jarenlang heeft verwaarloosd, is het essentieel om opnieuw contact te maken met haar natuurlijke zelf. Dit proces vraagt tijd en begeleiding. Het kan helpen om:
- Ondersteuning te zoeken bij mensen die gezonde communicatie onderhouden en je aanmoedigen om voor jezelf te zorgen.
- Lichaamsgerichte therapie te overwegen, zodat je weer in contact komt met je fysieke grenzen en gevoelens.
- Professionele hulp te zoeken, zoals coaching of therapie, om je innerlijke ruimte opnieuw op te bouwen.
Een belangrijke les voor HSP is dat goede zelfzorg essentieel is. Dit betekent dat je eerst je eigen behoeften vervult voordat je er voor anderen kunt zijn. Het lijkt misschien egoïstisch, maar het is noodzakelijk. Zoals in een vliegtuig: je zet eerst je eigen zuurstofmasker op voordat je een ander kunt helpen.
Louise ontdekte via een HSP-analyse dat ze hoogsensitief is. Met coaching leerde ze haar energie te scheiden van die van haar dominante moeder. Ze kwam meer in contact met haar eigen gevoelens en behoeften, wat haar hielp om sterker en rustiger in haar werk te staan.
Meer kennis opdoen?
Een aanrader zijn de boeken van Iris Koops, zoals Herstellen van narcistische mishandeling en Je leven in eigen hand. Deze bieden praktische tips en inzichten voor mensen die willen herstellen van grensoverschrijdend gedrag en hun leven weer in eigen hand willen nemen.
